Έχοντας μπει για τα καλά στο 2025, βλέπουμε να εξελίσσεται μία παγκόσμια γεωπολιτική και οικονομική θύελλα! Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, στη Γάζα το ίδιο, με εύθραυστα διαλείμματα εκεχειρίας, η Τουρκία απειλεί το Ισραήλ, η Κίνα την Ταϊβάν και πάει λέγοντας. Την ίδια στιγμή, ο Πρόεδρος Trump πάτησε το κουμπί την έναρξης του παγκόσμιου οικονομικού πολέμου, απειλώντας ολόκληρο τον πλανήτη με ύφεση, αλλά ταυτόχρονα εκφράζοντας τις γεωπολιτικές του προτιμήσεις σε κράτη και κυβερνήσεις.
Ο Γ. Ρέτσος στο travelgirl.gr: “Ελληνικός Τουρισμός και Βιωσιμότητα: Ας πούμε τα πράγματα με το όνομά τους”
Μέσα σε αυτό το ασταθές και συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ο Ελληνικός τουρισμός όχι απλά επιβιώνει, αλλά ξεκινά τη χρονιά προερχόμενος από τρίτο συνεχόμενο ρεκόρ εσόδων και αφίξεων, 21.7 δις ευρώ άμεσα έσοδα και πάνω από 40 εκ. αφίξεις, συμπεριλαμβανομένης της κρουαζιέρας. Κάποιος τρίτος που θα καλούνταν να μελετήσει αυτό το success story μιας μικρής χώρας, που από το 2010 έως το 2017 ήταν σε βαθιά ύφεση, χτυπήθηκε βάναυσα από την πανδημία και γεωπολιτικά είναι στο μάτι του σημερινού κυκλώνα, θα προχωρούσε καταρχάς σε κάποιες παραδοχές: ότι υπάρχει ξεκάθαρη τουριστική στρατηγική που εφαρμόζεται από όλους, δημόσιο και ιδιώτες, εξαιρετικό branding χώρας και προϊόντων, σύγχρονο, καλά σχεδιασμένο και άψογα εκτελεσμένο marketing, καλή διαχείριση προορισμών και κυρίως μία ξεκάθαρη κοινωνική συμφωνία στο ότι ο τομέας τουρισμός αποτελεί έναν από τους κύριους αναπτυξιακούς πυλώνες τη χώρας.
Δυστυχώς, στην εξέλιξη της μελέτης του δυναμικά εξελισσόμενου αυτού τομέα, οι παραδοχές αυτές θα καταρρίπτονταν γρήγορα, η μία μετά την άλλη. Η στρατηγική παραμένει το μείζον ζητούμενο, το ισχυροποιημένο από την εξαιρετική διαχείριση της πανδημίας τουριστικό brand δεν προστατεύεται επαρκώς από αυτούς που έχουν τη θεσμική ευθύνη να το κάνουν, το marketing μάλλον πλέον εξαρτάται από τις φιλότιμες προσπάθειες των ιδιωτών, οι προορισμοί υποφέρουν τους καλοκαιρινούς μήνες καθώς οι γερασμένες και ελλιπείς υποδομές τους δεν επαρκούν για να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση και τέλος, έχει πυροδοτηθεί μία, τουλάχιστον περίεργη κατά την άποψή μου συζήτηση, για το κατά πόσο ο τουρισμός αποτελεί πραγματικό και βιώσιμο εργαλείο ανάπτυξης, η απλά απειλεί το περιβάλλον, τους πόρους των προορισμών και τη συνοχή των τοπικών κοινωνιών. Και μάλιστα, η συζήτηση αυτή έχει επιπλέον φουντώσει και συσχετιστεί, με την αντιπαράθεση για τη δόμηση της χώρας, συνεπεία τελευταίων αποφάσεων του ΣτΕ για τον ΝΟΚ του 2012 και την κόντρα δημάρχων, πολιτών, κατασκευαστών και άλλων.
Θέλω σύντομα να αντιπαρέλθω τα παραπάνω προβλήματα, γιατί έχουν αποτελέσει αντικείμενο ευρείας συζήτησης για χρόνια και να εστιάσω στο τελευταίο, γιατί θεωρώ εξαιρετικά κρίσιμο να επιτευχθεί κοινωνική συμφωνία πάνω στη σημασία και στην αξία του τουρισμού, αλλά και γιατί ο τρόπος και οι όροι δόμησης της χώρας, μαζί με την ασφάλεια δικαίου, θα καθορίσουν το οικονομικό της μέλλον και επηρεάζουν άμεσα το είδος και το μέγεθος των επενδύσεων.
Αναφορικά με τη στρατηγική, τη διαχείριση των προορισμών και το αποτελεσματικό branding & marketing, αρκεί νομίζω να παρατεθούν κάποια νούμερα ευρωπαίων γειτόνων μας: η Πράγα του 1.3 εκ. κατοίκων, δέχεται περίπου 8 εκ. τουρίστες το χρόνο, το Άμστερνταμ των 900.000 κατοίκων δέχεται πάνω από 20 εκ. τουρίστες το χρόνο, η Βαρκελώνη του 1.6 εκ. κατοίκων δέχεται ετησίως 27 εκ. τουρίστες, ενώ η Φλωρεντία των 380.000 κατοίκων δέχεται πάνω από 5.2 εκ. τουρίστες τον χρόνο. Την ίδια στιγμή, η Αθήνα, όχι με τη στενή διοικητική έννοια του δήμου, αλλά η ευρύτερη περιοχή της Αττικής των 4 εκ. κατοίκων, δέχτηκε το 2023 6.5-7 εκ. τουρίστες και οι «κραυγές πανικού» έχουν ήδη αρχίσει να ακούγονται από κάποιους, φτάνοντας δυστυχώς και εκτός συνόρων.
Η Μαγιόρκα, ένα νησί στο μέγεθος της Ρόδου περίπου, έχει ετήσιο τουριστικό εισόδημα πάνω από 7 δις. ευρώ, το 1/3 δηλαδή των ετήσιων τουριστικών εισπράξεων της χώρας μας. Η πρωτεύουσά της Palma, αποτελεί υπόδειγμα προστατευμένης μεσαιωνικής πόλης, με άψογη διαχείριση. Το οδικό δίκτυο είναι αναντίστοιχο του μεγέθους του νησιού, αλλά εξυπηρετεί απόλυτα την επιβάρυνση λόγω τουρισμού, ενώ ακόμα και τα πολύ μικρά χωριά έχουν εικόνα που ανταποκρίνεται στην ποιότητα των προϊόντων που έχουν διαμορφωθεί και πωλούνται με εξαιρετική επιτυχία.
Τι μας λένε τα παραπάνω? Πως οι έννοιες «φέρουσα ικανότητα», «υπερτουρισμός» και «υπερχρήση πόρων» είναι απόλυτα σχετικές και σίγουρα δυναμικές. Εφόσον υπάρχει ρεαλιστική στρατηγική που εφαρμόζεται, γίνεται διαχείριση προορισμών μέσω επενδύσεων σε υποδομές και βαριές και ελαφριές, εφαρμόζονται σύγχρονες τεχνικές marketing, η τεχνολογία εξυπηρετεί την προστασία εμβληματικών μνημείων εφαρμόζοντας όρια επισκεψιμότητας και slots και ο καθένας κάνει τη δουλειά που του αναλογεί, η κεντρική κυβέρνηση θεσμική και ελεγκτική, η τοπική αυτοδιοίκηση σωστή διαχείριση πόρων για έργα που θα βελτιώσουν τις ζωές κατοίκων και επισκεπτών και οι ιδιώτες άσκηση της δραστηριότητας με σεβασμό στους πόρους της περιοχής, στους εργαζόμενους και στο περιβάλλον, τα νούμερα των επισκεπτών μπορεί να είναι πολλαπλάσια από αυτά των κατοίκων και το ισοζύγιο κόστους-οφέλους απόλυτα θετικό.
Εμείς, δυστυχώς, απ’ όλα αυτά κάνουμε λίγα. Μετά το διάστημα 2020-2022 που όλα κύλησαν ρολόι και αποδείχτηκε εν τοις πράγμασι ότι η στοχευμένη στρατηγική παράγει άμεσα αποτελέσματα, επανήλθαμε στη δοκιμασμένη για δεκαετίες λογική του αυτόματου πιλότου, η οποία είναι βολική, ανέξοδη και διαχρονικά αποδίδει…
Αλλά ας δούμε λίγο τη συζήτηση για το κατά πόσο ο τουρισμός είναι βιώσιμη δραστηριότητα, συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος, που πλέον απειλείται και από την κλιματική αλλαγή και το κατά πόσο ενισχύει την άναρχη και πολλές φορές καταστροφική δόμηση, σε περιοχές που θα έπρεπε να προστατεύονταν ή να δομούνταν με ήπιο και βιώσιμο τρόπο. Ο προβληματισμός είναι πολύ επίκαιρος, εξαιρετικά «σέξυ» τολμώ να πω και αποτελεί και εξαιρετικό άλλοθι, έως και εξαγνισμό, για πράξεις και παραλείψεις του παρελθόντος και του παρόντος.
Πριν από λίγες μέρες, συμμετείχα σε μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το συγκεκριμένο ζήτημα, που αφορούσε και τη δόμηση σε νησί των Κυκλάδων. Να επισημάνω εδώ πως το ΑΕΠ των νησιών της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, προέρχεται από τον τουρισμό σε ποσοστό 93%. Εύκολα λοιπόν κανείς καταλαβαίνει ότι συρρίκνωση ή εγκατάλειψη της δραστηριότητας, θα προκαλούσε σε πολλά από τα νησιά αυτά ερήμωση, καθιστώντας τα ουσιαστικά ακατοίκητες βραχονησίδες. Γιατί δε νομίζω να υπάρχει κάποιος να πιστεύει ότι το 93% του ΑΕΠ αντικαθίσταται ή αναπληρώνεται μέρος αυτού από άλλες δραστηριότητες και αυτό δεν έχει ως σήμερα τουλάχιστον επιχειρηθεί.
Ρωτήθηκα λοιπόν κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της συζήτησης, αν τα υπόσκαφα κτίσματα, που αποτελούσαν και το θέμα αντιπαράθεσης στο εν λόγω νησί ανάμεσα στις τοπικές αρχές και κατοίκους και σε υποψήφιο επενδυτή, μου αρέσουν ή όχι. Η απάντησή ήταν πως δεν έχει καμία απολύτως σημασία και δε θα έπρέπει να ενδιαφέρει κανέναν το προσωπικό μου γούστο. Τι θα άλλαζε δηλαδή στο πρόβλημα αν έπαιρνα τη μεριά της δημοτικής αρχής ή του επενδυτή? Ξεπερνά κατά πολύ τον όποιο ναρκισσισμό μου αν είχα μία τέτοια πεποίθηση. Εκείνο που είπα, είναι πως η δυνατότητα υπόσκαφου ή μη θα έπρεπε να ορίζεται από το ανύπαρκτο έως σήμερα τοπικό πολεοδομικό σχέδιο και το σχέδιο αυτό θα έπρεπε να είχε προέλθει από εξαντλητική μελέτη, διαβούλευση και τεκμηρίωση, εξετάζοντας τι είναι καλό για το νησί και για την προστασία των πόρων και του φυσικού κάλλους του, αλλά και για την ανάπτυξή του, μέσω δόμησης που θα δημιουργούσε προστιθέμενη αξία και ελκυστικό προϊόν. Εδώ λοιπόν είναι και όλη η ουσία του προβλήματος. Μας ενοχλεί ξαφνικά και γινόμαστε έξαλλοι όταν μαθαίνουμε πως εδώ και δύο χρόνια χτίζεται ξενοδοχείο στο Σαρακήνικο της Μήλου, ξενοδοχείο που προκύπτει πως έχει όλες τις νόμιμες άδειες και κατασκευάζεται στον ευρύτερο χώρο μίας περιοχής που κανονικά εδώ και πολλά χρόνια θα έπρεπε να έχει κηρυχθεί ως natura, αλλά αυτό ποτέ δεν έχει γίνει. Και οι φλογεροί κήνσορες που πρωτοστατούν στις διαμαρτυρίες και στο ανάθεμα, είναι οι ίδιοι που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενέκριναν και αδειοδότησαν την επένδυση, ή τουλάχιστον δεν την απέτρεψαν!
Η ουσία λοιπόν του προβλήματος και οι απαντήσεις στα ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του τουρισμού, θα είχαν προ πολλού δοθεί αν η χώρα μας διέθετε Εθνικό Χωροταξικό Σχεδιασμό, Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό και Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια. Αμφιβάλω αν αυτό αποτελεί πρόβλημα για οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Σε εμάς όμως, εν έτη 2025 που ο πλανήτης συνταράζεται από τεράστια γεγονότα, καταφεύγουμε σε καφενειακού τύπου συζητήσεις και αντιπαραθέσεις, για τον αν καλώς ή κακώς χτίζεται το Σαρακήνικο, αν μας αρέσουν ή όχι τα υπόσκαφα κι αν τελικά η τουριστική δραστηριότητα καταστρέφει πόρους, περιβάλλον και τοπικές κοινωνίες.
Και κάτι ακόμα: μετά από σχεδόν μία δεκαετία ύφεσης, ψάχνουμε εναγωνίως για επενδύσεις και προς την κατεύθυνση αυτή γίνονται σοβαρές προσπάθειες κεντρικά. Τι μήνυμα όμως περνάει στους επενδυτές και όχι μόνο στους ξένους, όταν το ΣτΕ, με απόφαση του το Δεκέμβριο 2024, και μάλιστα αναδρομικά, καταργεί διατάξεις του ΝΟΚ 2012, με τον οποίο ουσιαστικά επιχειρήθηκε η ανοικοδόμηση της χώρας μέσα στην κρίση? Δεν μπορεί να υπάρξει καθεστώς μεγαλύτερης ανασφάλειας δικαίου από αυτό. Στο τουριστικό λοιπόν Eldorado της Ελλάδας, καλούμε τους ξένους επενδυτές με μία υποσημείωση: at your own risk! Σας θέλουμε, αλλά δεν εγγυόμαστε ούτε για το χρόνο αδειοδότησης, ούτε για το τι ακριβώς προβλέπεται που, και το κυριότερο, για τη δεσμευτική ισχύ της άδειας που τελικά θα παρθεί.
Αν μπορούσαμε να λύσουμε τα παραπάνω κι αν καταφέρναμε στο τέλος του πρώτου τετάρτου του 21ου αιώνα να αποκτούσαμε χωροταξικό σχεδιασμό, είμαι σίγουρος πως πολλά από τα θέματα που φουντώνουν αντιπαραθέσεις θα είχαν ήδη λυθεί και κανείς δε θα αμφέβαλε πως ο τουρισμός μπορεί να είναι ένας βιώσιμος αναπτυξιακός πυλώνας, για μία χώρα που σήμερα, έχοντας κάνει ελάχιστα, εξαρτάται οικονομικά άμεσα από αυτόν σε ποσοστό 13% και έμμεσα σε ποσοστό άνω του 30%…
Ο Γιάννης Ρέτσος είναι Πρόεδρος του ΙΟΒΕ, CEO των Electra Hotels & Resorts και πρώην Πρόεδρος του ΣΕΤΕ