Όταν επισκέπτομαι ένα νησί, πάντα ρωτάω τους κατοίκους για τα μοναστήρια ή τις εκκλησίες που υπάρχουν. Μπορεί στην Χίο η πολιούχος να είναι η Αγία Μαρκέλλα, ωστόσο υπάρχει κι ένα άλλο μοναστήρι που είναι ιστορικό και δεν είναι άλλο από την Νέα Μονή που ιδρύθηκε το 1042 μ.Χ. και είναι γνωστό παγκοσμίως για τα εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά του. Εορτάζει κατά την απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (23 Αυγούστου). Το 1990 ανακηρύχθηκε μνημείο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Νέα Μονή Χίου: Οδοιπορικό του travelgirl.gr στο ιστορικό μοναστήρι
Κατά το πρώτο μισό του 11ου αιώνα μ.Χ. ασκήτευαν σε μια σπηλιά στο Προβάτειο όρος τρεις μοναχοί, ο Νικήτας, ο Ιωάννης και ο Ιωσήφ, που ήρθε αργότερα κοντά στους δύο πρώτους. Μια νύχτα του 1034 είδαν, κατά την παράδοση, από το ασκηταριό τους ένα φως μέσα στο δάσος, που έμεινε ορατό, ακίνητο στην ίδια θέση, για αρκετές νύχτες. Σκέφθηκαν ότι ήταν θεϊκό σημάδι («σημείον») και προσπάθησαν να το προσεγγίσουν, αλλά η βλάστηση ήταν πολύ πυκνή. Μετά από σκέψη, άναψαν φωτιά για να καθαρίσουν την περιοχή, οπότε όταν αυτή έσβησε αντίκρυσαν μια μυρτιά (μερσινιά στο χιακό ιδίωμα) που είχε μείνει ανέπαφη από τη φωτιά και πάνω στα κλαδιά της μια εικόνα της Παναγιάς. Πιθανότατα την είχε κρύψει κάποιος πιστός στους δύσκολους καιρούς της Εικονομαχίας που είχαν προηγηθεί για να τη διασώσει. Οι μοναχοί την πήραν και τη μετέφεραν στην πνιγηρή και σκοτεινή σπηλιά τους. Η εικόνα όμως έφευγε μόνη της θαυματουργικά και επέστρεφε στην άφλεκτη μερσινιά. Αυτό ανάγκασε τους τρεις μοναχούς να χτίσουν μόνοι τους ένα μικρό ναό της Θεοτόκου στην ακριβή θέση που ανακαλύφθηκε η εικόνα της, και για να μην την αφήσουν μόνη έφτιαξαν κι αυτοί τα κελιά τους και μετακόμισαν εκεί. Αυτή λοιπόν ήταν η πρώτη, η ΠΑΛΑΙΑ μονή, που επέφερε κατόπιν τον χαρακτηρισμό της ΝΕΑΣ Μονής στο μεγαλόπρεπο μεταγενέστερο συγκρότημα.
Μια νύχτα, κατά τον θρύλο, η Παναγία παρουσιάστηκε στον ύπνο των τριών μοναχών και τους είπε να μεταβούν στη Λέσβο για να συναντήσουν τον εκεί εξόριστο Κωνσταντίνο τον Μονομάχο και να του αναγγείλουν ότι σύντομα θα επέστρεφε στην Κωνσταντινούπολη και θα γινόταν αυτοκράτορας. Πράγματι, ο Νικήτας και ο Ιωσήφ ταξίδεψαν στη Λέσβο και ανήγγειλαν στον Κωνσταντίνο το χαρμόσυνο μήνυμα. Ο Κωνσταντίνος, διαπιστώνοντας ειλικρίνεια στα λόγια τους, τους υποσχέθηκε ότι αν η πρόρρησή τους επαληθευόταν θα τους χάριζε ό,τι κι αν του ζητούσαν. Τότε οι μοναχοί του εξιστόρησαν όλα τα περιστατικά σε σχέση με την εικόνα και τον παρακάλεσαν όταν βασιλεύσει να χτίσει μεγαλόπρεπη εκκλησιά στη Θεοτόκο εκεί που είχε βρεθεί το εικόνισμα. Ο Κωνσταντίνος τους διαβεβαίωσε και τους προσέφερε το πριγκηπικό του δαχτυλίδι.
Το 1042 η Ζωή η Πορφυρογέννητη ανακάλεσε από την εξορία τον Μονομάχο, τον παντρεύτηκε και τον ανακήρυξε Αυτοκράτορα. Μόλις οι τρεις Χιώτες ασκητές πληροφορήθηκαν την είδηση, ταξίδεψαν στην Πόλη και υπενθύμισαν στον νέο Αυτοκράτορα την υπόσχεσή του, δείχνοντας και το δείγμα της, το πριγκηπικό του δαχτυλίδι. Ο Μονομάχος τήρησε την υπόσχεσή του και έτσι δίνει διαταγές να κτισθεί μεγαλόπρεπος μοναστηριακός ναός στη Χίο: «Εκπέμπει αρχιτέκτονας της οικοδομήσεως μετ’ άλλων πολλών τεχνιτών, και διατάγματα την οικοδομή αφορώντα κατά την θέσιν της αδιαφλέκτου Μυρσίνης» (Γ. Νικηφόρου-Φωτεινού: Νεαμονήσια, σ.25). Το ενδιαφέρον του Αυτοκράτορα δεν περιορίσθηκε στην ανέγερση του ναού, αλλά συνεχίσθηκε σε όλη τη ζωή του, με τουλάχιστον 10 χρυσόβουλλα, με τα οποία παρείχε στη Νέα Μονή πολλά προνόμια και δωρεές. Τον Ιούλιο του 1049, με αυτοκρατορικό του χρυσόβουλο, παραχώρησε στη μονή τους φόρους όλων των Εβραίων του νησιού και έθεσε το μοναστήρι εκτός κάθε ανώτερης εκκλησιαστικής ή κοσμικής ιεραρχίας.
Λίγα χρόνια μετά ο Νικήτας και ο Ιωάννης συκοφαντήθηκαν ως κακόδοξοι στον τότε Πατριάρχη και εξορίσθηκαν μέχρι το 1057. Αλλά και αργότερα, ο Ιωσήφ, όντας ηγούμενος της Μονής, κατηγορήθηκε για κατάχρηση της περιουσίας της, όμως ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ Διογένης, εξετάζοντας προσωπικά την καταγγελία, τον αθώωσε. Οι τρεις ιδρυτές μοναχοί αξιώθηκαν έτσι να πεθάνουν στη Νέα Μονή. Η Εκκλησία τους κατέταξε μεταξύ των οσίων και τιμά τη μνήμη τους στις 20 Μαΐου, ημερομηνία της κοιμήσεως του πρώτου που απεβίωσε, του Νικήτα.
Τα παρεκκλήσια
Η Μονή έχει δύο παρεκκλήσια: Το ένα, προς τιμην του Αγίου Παντελεήμονα στα δυτικά του Καθολικού, στον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής, είχε ωραίες τοιχογραφίες και επιγραφή με χρονολογία 1051 (ΑΝΑ΄), αλλά κατέρρευσε στον σεισμό του 1881 και ξανακτίσθηκε το 1890 λίγο μεγαλύτερος. Ο Τίμιος Σταυρός βρίσκεται δίπλα στην κεντρική είσοδο της Μονής. Προοριζόταν για τις γυναίκες όταν απαγορευόταν η είσοδός τους στην ανδρική τότε μονή. Εκτίθενται εδώ σε προθήκες πολλές νεκροκεφαλές και άλλα οστά από τα θύματα της Σφαγής της Χίου. Στο κοιμητήριο της μονής υπάρχει και ο ναΐσκος του Αγίου Λουκά, μεταγενέστερο κτίσμα.
Τα υπόλοιπα προσκτίσματα
Τα κελιά δεν είναι ισόγεια. Τα ισόγεια των κτισμάτων τους ήταν πολύπλοκοι λαβυρινθώδεις υποθόλοι που χρησίμευαν ως βοηθητικοί χώροι και διαβάσεις μεταξύ των κελιών. Το Αρχονταρίκι, ονομαζόμενο «τρίκλινο» ή «συνοδικό», βρισκόταν στη θέση του σημερινού ξενώνα, στα βορειοανατολικά του Καθολικού. Η τράπεζα όπου έτρωγαν οι μοναχοί είναι έργο του 1631-1637, ενώ η παλαιότερη δεν διασώζεται. Η κινστέρνα είναι η δεξαμενή νερού της Μονής και έχει μεγάλη αξία, καθώς σώζεται από τον 11ο αιώνα. Συγκέντρωνε τα νερά της βροχής και έχει διαστάσεις 18 επί 12 m. Η στέγη της σχηματίζεται από 15 θόλους, ενώ οι στύλοι και τα τοιχώματα είναι από λευκό μάρμαρο! Μοιάζει με την ανάλογη της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, την οποία οι Τούρκοι αποκαλούν «υπόγειο ανάκτορο». Ο ψηλός πύργος της μονής, στη δυτική πλευρά του εξωτερικού τείχους, πρέπει να ανεγέρθηκε τον 14ο αιώνα και σήμερα είναι ημιερειπωμένος. Εκτός από τον αμυντικό του ρόλο, χρησίμευε και ως θησαυροφυλάκιο-αποθήκη των αμφίων κλπ., και αργότερα ως βιβλιοθήκη της Μονής. Στο κοιμητήριο υπάρχει και οστεοφυλάκιο, όπου φυλάσσονται τα υπόλοιπα οστά των σφαγιασθέντων το 1822 και τα οστά των υπόλοιπων μοναχών.
Τα ψηφιδωτά
Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής Χίου αποτελούν ένα από τα τρία κορυφαία σύνολα ψηφιδωτών στον ελλαδικό χώρο κατά τον Μεσαίωνα. Τα άλλα δύο είναι τα ψηφιδωτά της Μονής του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία και της Μονής Δαφνίου στην Αττική (Δαφνί).
Οι καλλιτέχνες που δούλεψαν εδώ ήταν Κωνσταντινουπολίτες, των αυτοκρατορικών καλλιτεχνικών εργαστηρίων. Εμπνεύστηκαν στην απόδοση των μορφών από μορφολογικούς τύπους της ύστερης αρχαιότητας. Με τη δουλειά τους στη Νέα Μονή, που δείχνει να σχετίζεται με τις ανάλογες τάσεις διακόσμησης στην Κωνσταντινούπολη, καταθέτουν μιαν ολότελα καινούρια καλλιτεχνική πρόταση, η οποία βρισκόταν μόνο στα σπάργανα κατά την ίδια περίοδο στη Δύση. Η προβολή της τάσης αυτής στον χρόνο, θα μπορούσε, κατά την εκτίμηση μερικών, να μας δώσει εξελικτικά την Αναγέννηση.
*Η Νέα Μονή βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, σε οδική απόσταση 12 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου.
Πηγή πληροφοριών: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CE%AE_%CE%A7%CE%AF%CE%BF%CF%85